Is makinalari, endüstriyel araçlar, forklift, traktör için fren
Agir makinalar; kazici, yükleyici, bekoloder, kepçe, grayder, buldozer, silindir, ekskavatör, kompaktör için fren
Agir tasitlar, hafriyat makinalari, insaat makinalari için fren
Endüstriyel araçlar; kamyon, römork, damper için fren
Istifleme makinalari ve forklift için fren
Tarim makinalari ve zirai traktörler için fren
Fren sistemi tasittaki kinetik enerjiyi sürtünme yoluyla isi enerjisine çevirerek tasitin durmasini veya yavaslamasini saglar. Araci durduran frenleme kuvveti genellikle teker lastigi ile lastigin üzerinde döndügü zemin arasindaki baglantidan dogar.
Fren ana merkezi, araç sürücüsünün fren pedali yardimiyla fren servosuna ve fren servosunda siddeti yükseltilen mekanik kuvveti, hidrolik fren basincina dönüstürerek, ana merkezin üzerindeki rezervuarda bulunan fren hidrolik yagini, tekerleklerdeki sikistirma elemanlarina aktarir.
Bünyesinde hava üreten tasit araçlarinin fren pedalindan gelen komutla birlikte; havayi mekanik güce dönüstürerek durmayi sagladigi fren sistemi türüdür. Fren Pedalina uygulanan gücü Kamyon, Tir gibi araçlarda araç lastiklerine iletmek imkânsiz oldugu için hava araç tekerine kadar gider ve kampana ya da fren diskine etki etmeden önce pönömatik güçle mekanik hareket olusturur.
Fren sistemi, motorlu tasitin yavaslamasini ve durmasini saglayan düzenek. Yokus asagi inen tasitin hiz kazanmasini önlemek, duran tasitin bu durumunu sürdürmek üzere de kullanilir. Fren sistemi tasittaki kinetik enerjiyi sürtünme yoluyla isi enerjisine çevirerek tasitin durmasini veya yavaslamasini saglar.
Araci durduran frenleme kuvveti genellikle teker lastigi ile lastigin üzerinde döndügü zemin arasindaki baglantidan dogar. Frenleme kuvvetine hava direnci, yokus direnci, sürtünme direnci gibi kuvvetlerin etkisi de vardir. Bu dirençleri yenen kuvvet ortadan kaldirilacak olursa tasitin yavaslamasina veya durmasina sözü edilen dirençler sebep olur. Diger taraftan tasitin yavaslamasina yardimci olan motorun frenleme gücü de vardir. Vites kutusu pirizdirek durumunda iken gaz pedali birakildigi zaman mevcut hizi saglamak için sarfedilen gücün takriben üçte biri kadar bir frenleme gücü olusur.
100 km/sa. hizla giden bir tasittan su sonuçlar alinmistir:
- Ayak gaz pedalindan çekildigi zaman vites bos durumda iken tasit 1100 m sonra 61 sn'de durmustur
- Ayak gaz pedalindan çekildigi zaman vites pirizdirek durumundayken tasit 560 m sonra 36 sn'de durmustur.
- Ayak gaz pedalindan çekildikten sonra vites pirizdirek durumundayken ve fren pedalina güç tatbik edilince tasit 65 m sonra 4 sn.'de durmustur.
Araçta havayi üreten aygittir. Fren Pedalindan aldigi komutla havayi sisteme birakir.
Frenlemeyi saglayan pedaldan aldigi komutu sisteme yönlendiren ve pedalla bitisik vaziyette duran valftir. Pneumatik (havali) Fren Sistemlerinde çok nadir olarakhidrolik özellikleri içeren valfler kullanilabilir. Ancak havali fren sistemlerinin büyük bir çogunlugunda pedal valflerinin çalisma mantigi sürücünün pedala basmasi sonucu elde edilen basinci pneumatik bir enerjiye dönüstürürek tekerlere aktarmasidir.
Regülatör de denilen sistemde frenleme sonrasinda borularda kalan havayi bosaltmaya yarayan aygittir. Daha sonralari bu aygit kurutma islemini de bünyesine alan sistemdeki havayi kurutarak sistemin ömrünü uzatan hava kurutucu valfine entegre edilmistir. En son teknoloji ürünlerde bu ürün kurutucu - tahliye ve dagitici vazifelerini bir arada gören "Dagitici entegreli kurutucu tahliye valfi"nin bir parçasi olmustur.
Fren Pedalinin komutuyla kompresörden gelen havayi tekerlere uygun hava basinçlariyla dagitmaya yarayan aparattir. Hava Tedarik (Supply) Girisinden girer ve Aktarim deliklerinden ilgili barlarla çikar. Son teknolojilerde bu aparat Tahliye Valfinin üzerine Kurutucu Valf ile birlikte entegre edilmistir.
Havali Fren sisteminde el freni de pnematik sisteme entegre edilmistir. Tipki havali fren sistemine sahip olmayan araçlarda el freni standart frenden bagimsiz olarak bir tesisata sahipse; havali frende de el fren ünitesi standart fren sisteminden bagimsiz olarak havayi direkt olarak tekere ileterek durus saglar. Ancak yine hava ile çalismaktadir.
Uluslararasi adi T.I.R olan ve arkasina baglanan dorse ya da treyleri çekme vazifesi gören araçlarda; arkada bagli alan dorsenin fren sistemine komut gönderen valftir.
Fren sistemindeki hava akisinda olusan bar uyumsuzluklarini gidererek araci vazifesi gören valflere denir. Bu valfler kimi zaman gelen havanin basincini artirir kimi zaman azaltir kimi zaman da dagitir. Role vazifesi görür.
- Körükler ve Imdatli Körükler
Araçlarda kompresörden gelen havanin mekanik güce dönüserek fren disk ya da kampanasina etki etmesini saglayan mekanizmalardir. Mantik olarak birbirine pistonla bagli iki hava odacigindan olusur. Odcagin birine dolan hava basinçla pistonu iter ve diger odaciga bagli mil hareket geçerek dikey hareketi yataya çevirerek balatayi genlestirir. Balata; disk ya da kampanaya sürter ve fren gerçeklesir.
Araçtaki yükün dengesine göre sag ya da sol taraftaki tekerlere havayi birakarak savrulma ve devrilmeleri engeller. Aracin sasesine bagli bir aygit sayesinde araci kullanandan bagimsiz olarak çalisir.
Ya da bir baska ifade ile;
Günümüzde agir sanayi araçlarinin fazlaligi ve karayolu ulasim araci olarak otobüs ve benzeri araçlarin tercihi ile bu tip araçlarin teknolojiye ayak uydurarak gelismekte oldugu görülmektedir.Özellikle bu tip araçlarin agirliginin 10 tonun üzerinde olmasi sebebiyle araç karayolunda seyrederken yavaslamasi veya durmasi gerektiginde minimum soför kuvveti ile aracin durdurulmasi saglanmalidir.
Bu alanda ve su an kullanilan bu sisteme HAVALI FREN SISTEMI adi verilir.Basinçli hava fren sistemleri ünite veya sistem olarak 4 ayri gruptan meydana gelir.Bunlarin birincisi Basinçli hava besleme ünitesi, ikincisi Sürekli fren sistemi, üçüncüsü Ayak fren sistemi, dördüncüsü ise El freni ünitesinden meydana gelir. Simdi bu 4 sistemi ayri ayri inceleyecek olursak;
1- Basinçli hava besleme ünitesi: Bu sistem ana ünite olarak ta geçer.Basinçli havanin üretilip, yan üniteler tarafindan kullanilmak üzere hazir duruma getirilen sistemdir.Ünite;
- Kompresör: Basinçli hava üreten parçadir.
- Basinç regülatörü: Sistemdeki hava basincinin ayarlanmasini saglayan parçadir.(7.3-8.1 bar)
- Antifriz pompasi: Sikisan ve isinan havanin zamanla suya dönüstügünde donmamasi için antifriz eklenir.(alkolde ekleyenler vardir.)
- 4 devreli emniyet supabi: Ana ünitenin son ve en önemli parçasidir.Basinçli havanin ilgili yerlere birbirinden bagimsiz olarak dagitildigi yerdir.4 devreli denmesinin sebebi ayak fren sistemine iki tane, el frenine bir tane ve sürekli fren sistemine bir tane hah göndermesidir.
2- Ayak fren ünitesi: Bu sistem üretilen basinçli havanin soför mahalindeki normal fren pedali yardimiyla aracin frenlemesini saglayan sistemdir.Sistem; hava tanki(iki adet), basinç uyari ünitesi, iki devreli ayak fren supabi, fren regülatörü ve fren silindirlerinden olusur.
3- El freni ünitesi: El freni sistemi düz ya da egimli yollarda araç dururken sürücünün olmadigi durumlarda aracin sabit kalmasini saglar.Ayrica pnömatik ve hidrolik enerji kesildigi durumlarda bu fren sistemi bagimsiz ve otomatik olarak çalisir.
Sistem: Tek yönlü supap, el freni supabi, role supabi ve birlesik fren silindirinden olusur.
4- Sürekli fren ünitesi: Aracin tekerlekler üzerinden degil de hareket etmesini saglayan motor ve aktarma organlarina etki ederek frenlemeyi saglayan sistemdir. Sistem: Basma dügmeli supap ve çalisma silindirinden meydana gelir.Sistem egzoz mani foldu üzerindeki klapeden faydalanilarak motor devrinin yavaslatilmasi ve ayni zamanda yakit pompasi tarafindan yakitin kesilmesiyle aracin frenlemesine yardimci olunur.
Hidrolik fren sistemi ile Havali fren sisteminin karsilastirilmasi:
- Havali fren sis. maliyeti yüksektir.Hidrolik frenlerin ise düsüktür.
- Havali fren sis. minimum pedal Hidrolik fren sistemleri ise havaliya nazaran serttir.
- Havali fren sis. max. frenleme saglar.Hidrolik fren sistemleri de max. frenleme saglar.
- Havali fren sis. araç gücünden faydalanarak çalisir(kompresör). Hidrolik fren sistemlerinde ise böyle bir sakincasi yoktur.
Faydalı Linkler